Da loucura
Toronto.
Canadá. 1982.
Chamábase Glenn Gould. Tal vez non vos diga nada e a min tampouco, ou si,mais iso é outra historia. Glenn Gould era músico. Aprendeu a tocar o piano na infancia, encaramado nunha cadeira paticurta que seu pai construiu especialmente para él. Sentado nela, as súas mans comezaron os primeiros diálogos coas tecras. Diálogos que eran senón, pequenas partes do que
remataría sendo un dos mais excepcionais discursos musicais do século XX.Canadá é a terra anónima. O lugar no que un pode ser completamente ignorado para o resto dos seus días. Cecais Leonard Cohen ou Neil Young sexan ilustres excepcións. Ninguén se lembra xa de Sem, un rapaz de pelo loiro e esbraguelado que se sentaba no fondo da clase. Un día chegou dicindo que liscaba de Lugo para Canadá. Nunca mais voltou. Ninguén voltou tampouco preguntar por el. O seu rostro de sete ou oito anos, correndo torpe detrás dun vello balón pinchado no patio do recreo, sempre creara indiferenza.
O noviño Glenn tivo unha traxectoria fulgurante. Pronto comezou a destacar no piano, tanto dende o punto de vista estrictamente musical como dende as formas. Acostumaba chegar tarde ao comezo das actuacións e facía a súa entrada no escenario cun vello frac enrugado, cuberto dunha ou varias bufandas e visiblemente despistado. Raramente ollaba ó público. Sentía un profundo rechazo polos descoñecidos e odiaba dar a man a ninguén, especialmente aos nenos e aos homes de pouca estatura, pois unha das súas múltiples obsesións era a posibilidade de fracturarse as mans e non poder tocar. Evitaba na medida do posible, facerse notar mais ca súa música e nada ansiaba mais que o feito de que o público que acudía ás súas actuacións non lembrase o seu nome á saída, só a música que escoitara. Glenn Gould adouraba unha das formas primixenias da música, a forma en que se remite á súa estructura intrínseca, isto é, o mecanismo de repetición, e que a fai recoñecible ó oído humano: as variacións. Na interpretación do tema con variacións residiu o eixo principal da súa actividade artística. Así, nunha secuencia dada alteraba elementos relativos á tonalidade, a armonización, o modo, o tempo, a melodía...Esta concepción da música non fixo senón alimentar a controversia e desatou profundos desencontros entre a troupe de seguidores e detractores que o artista posuía. Acostumaba dicir que “a relación que existe entre a miña man esquerda e a miña man dereita só lles concerne a elas e a min”. Abafado polos primeiros ecos da fama, asediado polos estudiosos, polos axentes ávidos de facer negocio co xoven talento, só encontrou descanso nos estudios discográficos, na paz do ensaio en morna calma, no que reinventar por enésima vez unha ou outra peza preferida. Mais acadou fama internacional cunha obra moi concreta de Bach: as Variacións Goldberg. Arredor desta peza
realizou a súa gran viaxe. Unha viaxe que o conduciría a unha sorte de furado negro, unha obra por sempre viva, un camiño que sabía de antemán, nunca podería percorrer enteiro.
A súa personalidade non o axudou en demasía. A certos hábitos conductuais relacioados co síndrome de Asperger, unha variante do autismo tinxida desigualmente de elevados parámetros intelectuais xunto a deficiencias no ámbito de relación social, engadiu unha preocupante dependencia polas pastillas. Un amplo abanico de medicamentos adornaban unha traxetoria persoal errática e contradictoria. Unha mente cecais só preparada para viaxar unha e outra vez cara ese, o seu furado negro: as Variacións Goldberg. Logo de triunfar coma pianista e aumentar a súa lenda cos seus enigmáticos comportamentos, decide abandoar a vida pública, a exhibición, cando só contaba 34 anos. Opta por viaxar ao infinito unha e outra vez, recluído nos estudios, perdido nalgún recuncho de mil partituras musicais, aillado do contacto cos demais. Que é o que conduce ás persoas ao illamento absoluto? Que encanto posúe a soidade? Acaso sexa o non ter nada que dicir, ou non querer escoitar, ou tal vez a conciencia de que o tempo se esgota, algo por facer antes da nada mais abismal. A soidade terrible mesturada co espírito solitario, a búsqueda. Foi o mesmo motivo que levou ó jazzista Sonny Rollins a abandoar os escenarios e botar dous anos seguidos practicando incansablemente co seu saxo debaixo dunha ponte? Que levou ao xenial Django Reinhardt, o guitarrista ao que lle faltaban parte dos seus dedos da man esquerda, a deixar no punto álxido da súa carreira a guitarra e entregarse á pintura nunha casa perdida no medio do monte?
Nembargantes, Glenn Gould nunca voltou. O que nun primeiro momento se considerou unha estratexia de marketing, resultou ser unha decisión permanente mais relacionada coa verdadeira búsqueda artística. Só as Variacións Goldberg impoñían normalidade nunha vida anómala, anodina. Aqueixado de fortes dores de cabeza, Gould sempre practicou a automedicación, o que lle ocasionaba mais problemas de saúde e un insomnio desgarrador. Poucos días logo do seu cumpreanos, na cincuentena, e despois dun derrame cerebral, Glenn Gould abandoaba a súa gaiola e morría na mesma Canadá indiferente que o vira nacer facía cincuenta anos. Só uns poucos anos antes, executaba o seu enésimo exercicio maxistral: unha última versión das Variacións Goldberg, pero incluíndo unha curiosa inversión da obra: primeiro interpretaba as trinta variacións que contiña a peza, e logo interpretaba a peza en si, ao contrario que na orixinal de Bach, pero sen facer nada especial que as distinguise das que grabara con vinte anos. Sinxelamente, o tempo. O paso do tempo como elemento alterador da mesma obra. O tempo entendido como outra variación. Sen mais. Hoxe, Glenn Gould xa é lenda absoluta da música.
Da soidade
Sem nunca foi feliz en Canadá. Ás dificultades propias dun pais e dun idioma descoñecido, do frío, engadiuse no seu caso un extrano sentimento de desubicación. Nunca chegou a entender aos canadenses. Non entendeu todo iso nada que nada tiña que ver con moitos dos salvaxes estadounidenses que vivían algunhas millas mais abaixo. Non sabe cal é a orixe dos cafés en vasos de plástico a calquera hora do día, mesmo para asasinar ao viciño do segundo. As bandeiras nos xardíns. A garda montada. O porqué de que a selección de soccer pareza o combinado nacional de Luxemburgo. O viciño que invitou a seu pai a un pack de cervexas en camiseta de tirantes, mentres nas noticias da noite se detallaba que o Challenger estadounidense estoupara ao pouco de despegar de Cabo Cañaveral. Dicía que agora todo sería diferente para os canadenses.Nin que falar do puto Bryam Adams. Ou o bobsleigh, ese deporte no que catro ilusos con traxes propios de Star Trek se chimpan nun trineo e logo pechan os ollos, e logo caen, e logo saen nas noticias. Todos mortos agás o que ía en último lugar que sae nalgún magacine marxinal de sucesos impactantes a altas horas da madrugada, contando a súa experiencia. Sem nunca entendeu nada de todo isto, e un día, decidiu voltar a Lugo, voltar sentirse coma
de neno cando corría detrás daquel balón pinchado. De paso, podería ver o Mundial 94, animar ao Maradona (aínda que xa se animaba él só), e poder sentirse por algunha curiosa razón superior a todos esos países, por exemplo Canadá, nos que non teñen nin idea
de xogar ao fútbol, e cecais sen probas científicas que o avalen, relacionar esta pouca pericia futbolística con algún tipo de deficiencia intelectual. Sentirse ben. Nada que ver coa tristura de seu pai, que malvivira coma técnico de sonido do Glenn Gould nunhos estudios de grabación ata que o negocio fora aó carallo e agora reparaba coches de segunda man.
Do horror
Lugar de Birbigueiro- San Xoán do Campo, Lugo-Galicia 2007.
A mamá sempre se preocupaba. De que houbera lume na lareira, de que o pequeno levara os zapatiños ben atados. De que sempre tivera a comidiña no seu sitio. Logo, cando o rapaz foi mozo, de que non andivera demasiado nas verbenas, de que fose ben vestido cando baixase ó San Froilán. De ter ben contento ao papá, de traballar toda a vida até ter os mellores terreos dos arredores, a casa ben recollida para cando as visitas dos domingos, a saia pranchada nos enterros de rigor. A cociña que prende nos invernos fríos que nunca rematan, que sempre son mais tristes cando o vento zoa nas ventás molladas e case sempre é de noite. A cidade estrana, no horizonte, as xornadas dominicais de Luar, as tarefas da horta, agora que abriron o Continente, deus nos protexa, din no mesón que onte andabas ca filla de Manuel, non fagas loucuras fillo, o enterro dos avós, os funerais de paraugas e bágoas que caen en zapatiños cheos de lama. Paseos polo pasillo e o insomnio pasaxeiro, facémonos maiores meu amor, cala e durme, non collas toda a manta. As viaxes a Miño nos veráns, moi fría está a auga, chegou unha carta e o filliño que se nos vai a mili, coidate e come, escríbenos, ai amor o rapaz xa se nos fai un home. E a mili non fixo mais que comezar para o rapaz de Birbigueiro, zapatiños que mudan en botas rotas e suxas, tabaco negro e hostias con algún compañeiro, cousas do exército, tamén boas festas e domingos dando manteiga pola praza do Ferrol coas rapaciñas que saen da misa, que ben o pasamos, xa chega o bo tempo, paso
ligero,
¡aro is!¡aro is!¡aum!, non me atopo ben cabo, e as dores de cabeza, que o vexa o médico, tremen as pernas, padre nuestro, ai amor que chamaron do exército, o fillo que está moi mal, que nolo traen para a casa. A casa en silencio. As visitas dos viciños, a familia, bueno a ver si vai mellor, noites de insomnio, o fillo xa case non se pode mover. Logo deixou de falar, de valerse por si mesmo. Análises, probas, quedou tetrapléxico nuns poucos meses. A mamá entristeceu ao tempo que o pai acusaba cada vez mais os anos de traballo e resignación. Moitos mais invernos e todas as rutinas e coidados que unha nai pode ofrecer a seu fillo. Silla de rodas, cama, sonda, paredes, mais tristura. Confesións de amor en noites de frío inverno, porque se me faltas ti amor, eu non sei que vai ser do noso cativo, apertas compartidas e berriños pequenos de desconsolo que viaxan polo pasillo até a cama do fillo, que tan só escoita e chora en silencio, inmóvil, impedido. Un día pasou o que a nai non quería. Xa ancián, o pai faleceu. Moitas noites cos seus días de inmensa dor, polo tempo que pasa, polo fillo, polo home, por seu papá, pola vida caprichosa que non entende de tardes de ledicia aprendendo a pedalexar en bici en dúas rodas. O final da viaxe está mais preto, cando é menos o que resta do que vai. Logo, a indiferenza, os longos silencios, a sucesións dos meses e dos anos, as atencións constantes ao fillo, a única que o pode facer, as miradas ao seu meniño, a mesma que cando era cativiño e bulía cos zapatiños atados cara o colexio. A casa non está ben protexida e a mamá mandou levantar un enorme muro para rodeala. Agora nada nos inqueda, filliño, xa non se sabe, que tempos, si teu pai vivira, hoxe tes mellor cara. Ultimamente pasánselle as patacas cando fai a tortilla. Entón senta un pouco e chora até se tranquilizar, que vida meu señor, canto hei sufrir, a quen se lle conte, e xa van os oitenta anos, a ver filliño come, que non comes e hoxe xa fas cincuenta e seis ¿lembras?, que neno mais guapo eras, e teu pai, ai teu pai, pobriño, non tes culpa de nada, chegou outra vez o inverno si é que algunha vez se foi. Vou a Lugo, fillo, polas menciñas, unha muller aínda se sabe mover na cidade, logo veño. Longas mañás ollando pola ventá que vida esta.
Choros e indiferenza, alegría tamén pois a todo se acostuma un, a televisión, os fins de ano que son o fin de todo e o comezo de mais fin. Mais o outro día, cecais demasiado silencio, a nai atópase mal e, e deitada na cama, pensando no fillo, nas sondas, na menciña, no seu amor, en facer aínda mais grande o muro, e teño medo, e chorou, e os berros, mais o fillo non se pode mover, choros, ai meu deus, deus nos protexa, e xa non facía frío, xa chegaba a primaveira, a miña hortiña, berro descomunal, logo mais nada. Só os paxaros cantando timidamente fóra e un fillo tetrapléxico que non acerta a saber o que pasa, mais xa intúe que nada bo e pensa na filla de Manuel, e nas hostias do exército, e no papá e na mamá, e no sol que o cegou cando era pequeno e comezaba a montar en bici, e logo si caeu na horta, que ben, mais agora sinte fame, e cansanzo, xa ouriñou toda a roupa da cama, faise noite, berra pero case non pode falar, até iso lle negou a natureza dende hai anos, un día, dous, xa só respira ás duras penas, e no terceiro día, no medio dun cheiro moi descorazonador, deixou caer mais bágoas, morrendo de fame, morreu o fillo. Xa mais nada naquela casona agora tan grande. Xa rematara o inverno e comezara o abismo. Mais tamén morrera a soidade.
http://es.youtube.com/watch?v=xwCtgx9EqTs
